به گزارش خبرنگار مهر، جایگاه معلم به ویژه در فرهنگ اسلام بسیار والا و ارزشمند است به نحوی که در سخنان بسیاری از بزرگان دین، مقام معلمی با مقام انبیای الهی سنجیده شده است.

در فرهنگ لغت معلم به معناى تعلیم دهنده، آموزنده، مدرّس، آموزگار، استاد و شیخ آمده است.

در اهمیت مقام معلم همین بس که پروردگار متعال نخستین معلم انسانیت است، زیرا بر اساس فرموده قرآن کریم: خداوند تمامى اسماء را به آدم آموخت "و علّم آدم الاسماء کلّها" و نیز کلام وحى تأکید دارد معلم و آموزنده شما خداست "و یعلّمکم اللّه و اللّه بکلّ شى‏ءٍ علیم" و در سوره اقرأ که به قول جمعى، آغازین سوره بود که بر رسول اکرم(ص)نازل شد، خداوند مى ‏فرماید: "الّذى علّم بالقلم، علّم الانسان ما لم یعلم" و در سوره الرحمن مى‏ خوانیم "الرّحمن علّم القرآن خلق الانسان علّمه البیان".

در گفتگو با یک کارشناس دینی به بیان مقام معلم از دیدگاه قرآن، روایات و بزرگان پرداخته ایم.

حجت الاسلام سید ابراهیم حسینی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: اساس فرهنگ و معارف بشرى خواندن، نوشتن و سخن گفتن است و آنچه بشر را از سایر موجودات ممتاز مى‏ سازد همین سه مورد است و معلم اینها خداى عزو جل است زیرا در مقام خواندن مى ‏فرماید: "علّم القران و علّم بالقلم و علّمه البیان" که به نوشتن و تکلم اشاره دارد بنابراین عالم صنع به منزله مدرسه ‏اى است که افراد بشر به تفاوت مراتب، تفاوت‏ هاى فردى و استعدادها فراگیران این مدرسه هستند.

خداوند معلم تمام انسانهاست

وی افزود: خداوند متعال علاوه بر اینکه معلم عمومى و مربى تمام انسانهاست، تعلیم اختصاصى هم دارد و شاگرد اول و برجستگان تدریس خصوصى او انبیا و اولیا عظام هستند و در سوره کهف ذیل داستان خضر و موسى (ع) خداوند درباره خضر مى‏ فرماید: "آتیناه رحمةً من عندنا و علّمناه من لدنّا علما"ً، در اینجا خداوند معلم اختصاصى یکى از بندگان با استعداد و شایسته خود است که به مرتبه علم لدّنى در برابر دانش اکتسابى ارتقاء داده شد و رسول اکرم (ص) در روایتى فرموده‏ اند: "ادّبنى ربّى فاحسن تأدیبى" پروردگارم مرا تربیت کرده و نیکو مرا ادب ‏آموخته و مرا به حسن ادب پرورش داده است.

امام جمعه ابرکوه عنوان کرد: بعد از خداوند که معلم و مربی اول خلایق است، انبیاء و فرستادگان الهى، معلم ثانى جوامع بشرى هستند به دلیل اینکه انسان خلیفه الله در مقام خلافت، باید سنخیت با مستخلف عنه داشته باشد یعنی اوصاف کلالیه را باید از خدا اقتباس کند.

وی عنوان کرد: خدا که تاج افتخار بر سر انسان گذارد و معلم او شده است به اینکه، "علم الانسان مالم یعلم"، پس انسان هم در همین راستا می تواند معلم هم نوع خود باشد و در واقع شاگردان شایسته مکتب حق بر حسب مشیّت و عنایت خداوندى به مقام و رتبه معلمى دیگر آحاد بشر رسیده ‏اند و با نیل چنین منزلتى، اعتبار و افتخار یافته ‏اند و آنان به مدد وحى و الهام ربّانى بدون واسطه یا توسط یکى از ملائکه که امین وحى و جبرئیل یا پیک پروردگار نامیده مى‏شود تعلیم و تربیت یافته تا به سرحد خلافت معلم اول ترقى کرده اند.

معلمان سهم بسیاری در بالندگی جامعه دارند

وی یادآور شد: اگر تربیت را فراهم کردن زمینه‏ هاى بالندگى، متعادل کردن و بالا بردن گوهر آدمى بدانیم و هدفش را فعلیت بخشیدن به استعدادهاى بالقوه آدمى برای کمال مقدر و قرب الى اللّه در نظر آوریم، بدون شک معلمان در تحقق این امر نقش ارزنده و بسزایى دارند و اگر مقصد تعلیم را انتخاب و انتقال عناصر فرهنگى و تجارب بشرى به نسل دیگر تصور کنیم این معلمانند که در جوامع گوناگون و در اعصار مختلف در انتقال چنین عناصر و مفاهیمى سهم فراوانى داشته ‏اند.

حسینی عنوان کرد: اگر هدف از تزکیه را پاکسازى روح و روان و دل از تمامى زنگارهاى گناه و آلودگى ‏ها بدانیم، این معلمان هستند که مراحل تخلیه، تحلیه و تجلیه را براى به کمال رسانیدن آدمى عملى مى‏ سازند و شهید ثانى مى ‏نویسد: به واسطه معلم است که دانش در دنیا باقى مى ‏ماند و از بین نمى ‏رود از اینرو تدریس و تعلیم از مهمترین عبادات و از واجب کفایى است.

وی عنوان کرد: با سخنان معلم، انسان جانى تازه به دست مى‏ آورد، با شنیدن کلامش پر مى‏ گیرد و پرواز مى‏ کند و به آسمان انسانیت صعود مى کند و به سرچشمه زلال و حکمت دست مى‏ یابد، کلام معلم دیده درون را مى‏ گشاید و بصیرت آدمى را افزایش می دهد و ارزشهاى والا را در معرض دید او قرار مى ‏دهد، تلاش معلم شوق ‏ها را به تکاپو وا مى ‏دارد و رفتارش دل ‏ها را خاضع و خاشع مى ‏کند، فروغ بینش او روان شاگردان را نوازش مى‏ دهد و آنان را بنده خود مى ‏سازد، چنان که على(ع) فرموده ‏اند: "من علّمنى حرفاً فقد صیّرنى عبدا" و در تجلیل از منزلت معلم امام صادق(ع) فرموده‏ اند: تمامى موجودات زمین، ماهیان دریا و هر کوچک و بزرگى در زمین و آسمان براى معلم خوب طلب آمرزش مى‏ کنند.

حسینی ادامه داد: به یکى از مشاهیر گفتند: چرا معلم خود را بیش از پدرت تعظیم مى‏ نمایى؟ پاسخ داد: پدرم مرا از عالم ملکوت به زمین آورد ولى استادم مرا از زمین به سوى آسمان ارتقاء داد.

مقام و منزلت معلم‏

حسینی اظهار داشت: معلم از زبان واسطه فیض الهى در ملکوت آسمانها عظیم خوانده مى ‏شود: «من تعلّم العلم و عمل به و علّم للّه دعى فى ملکوت السموات عظیماً» معلم مظهر اسم شریف محیى است که نفوس مستعد را به آب حیات علم احیا مى ‏کند، معلم اگر در مسیر ارزشها گام بردارد و کارش الهى باشد در حقیقت فرزندان معنوى پرورش مى ‏دهد و از عقیم بودن به در مى ‏آید و تا آثار وجودیش باقى است از آنها بهره ‏مند است که ارتقاى درجات نورى در نشأت ماوراى طبیعت عایدش مى شود، بدون اینکه از پاداش عاملان به آثارش چیزى کم شود.

وی با بیان اینکه علم شخص روح انسان و عمل ویژه بدن او در عالم آخرت است و هر کس به صورت علم و عمل خویش در سراى دیگر برانگیخته مى‏ شود، افزود: این معلم است که مى ‏تواند چنین ملکاتى را در انسانها شکوفا سازد و آنها را به سوى سعادت جاویدان رهنمون نماید و اگر نهال وجود طفل و نوجوانى به دست باغبانى شایسته قرار گیرد، شجره طیبه ‏اى پدید مى‏ آید که ثمرات نورانى و معنوى آن معلم و متعلم را ارتقاء خواهد داد.

معلم در کلام امام راحل و رهبری

حسینی اظهار داشت: امام خمینى(ره) شغل معلمان را بسیار شریف دانسته و آن را در ردیف برنامه‏ هاى تعلیماتى پیامبران دانسته ‏اند و فرموده ‏اند: "شما باید خیلى توجه داشته باشید که یک مردم عادى نیستید، شماها معلم نسلى هستید که در آتیه همه مقدرات کشور به آن نسل سپرده مى ‏شود" و تاکید کرده اند که "معلم امانتدارى است که غیر از همه امانتها، انسان امانت اوست" و در جمع گروهى از بانوان دزفول فرموده ‏اند: "شغل شما، شغل انسان سازى است، معلم انسان درست مى‏ کند، همان شغل انبیاست، انبیاء آمدند…انسان درست کنند، آنها معلم همه بشر هستند، شما هم معلم یک عده هستید اینها در یک محیط وسیعتر و ماها در یک محیط کوچکتر، بنابراین، این شغل شما، شغل بسیار شریفى است لکن مسئولیت آن هم بسیار زیاد است".

وی ادامه داد: مقام معظم رهبرى نیز متذکر شده ‏اند که "حقیقت این است که معلم با بار معنایى که در این کلمه هست در همه جوامع نقش تعیین کننده دارد، زیرا در هر جامعه ‏اى آنچه که تضمین کننده بقای حرکت آن جامعه و در اختیار آن جامعه است، نسل ‏هاى رو به رشدى هستند که اداره امور آن جامعه را در آینده بر عهده خواهند داشت. پس جهت آینده هر جامعه جهت نوباوگان آن جامعه است و نوباوگان در اختیار معلمان هستند لذاست که نقش معلم حساس است".

ایشان در جایى دیگر مى ‏فرمایند: "معلمان، نسل آینده ما را مى‏ سازند و چشم و چراغ این مملکت اند و صرف نظر از مجاهدین… باید بگویم که مؤثرترین و والاترین مشاغل، معلمى است زیرا همه براى کوتاه مدت و یا میان مدت کار مى‏ کنند ولى معلم براى استمرار زمان کار مى ‏کند، همه مصرف کننده نیروى انسانى هستند و معلم تولید کننده نیروى انسانى است".

جستجوی معلم در کلام بزرگان

وی با اشاره به احترام بزرگان به اساتید خود اظهار داشت: شدت احترام علامه طباطبایى نسبت به استاد و مربى عرفان خود آیت الله سید على قاضى طباطبایى به حدى بود که حدود دو سال پس از رحلت ایشان یکى از شاگردان وى به علامه طباطبایى عطر تعارف کرد وآن مفسّر بزرگ شیشه عطر را به دست گرفته و گفتند دو سال است که استادمان به سراى باقى شتافته و من تا به حال عطر نزده ‏ام!

جواد اقتصادخواه یکى از معلمان علامه جعفرى در کلاس چهارم دبستان است، علامه جعفرى از وى به عنوان فردى فاضل، متدین و دلسوز نام مى‏ برد و مى ‏افزاید یک روز که در دانشگاه مشهد سخنرانى داشتم همین که پشت میز قرار گرفتم، از دور فردى را دیدم که آشنا به نظر مى‏ رسید، دقت کردم دیدم آقاى جواد اقتصادخواه است وقتى قیافه ایشان را دیدم به جهت احساس احترام چند دقیقه ‏اى نتوانستم سخنرانى کنم.

شهید مطهرى از استاد خویش علامه طباطبایى با احترام و تجلیل فراوان سخن مى‏ گفت و در برخى از سخنرانى‏ ها و نوشته‏ ها از وى به عنوان "استادناالکرام علامه طباطبایى روحى فداه" یاد مى ‏کند.

علامه حسن زاده آملى مى‏گوید: محضر اساتیدم همه شریف و عزیز بود، هر یک از کواکب قدر اول آسمان معارف حق الهیه بوده‏ اند. بنده حریم استادان را بسیار حفظ مى‏ کردم، سعى مى کردم در حضورشان به دیوار تکیه ندهم کوشش داشتم چهار زانو بنشینم، مواظب بودم سخنى را در محضرشان زیاد تکرار نکنم، یک بار در محضر حکیم الهى قمشه‏ اى نشسته بودم، خم شدم و کف پاى ایشان را بوسیدم، ایشان فرمودند: چرا چنین کردى؟ گفتم: من لیاقت ندارم دست شما را ببوسم.

معلم دارای چه خصوصیت هایی است؟

حسینی در مورد ویژگی های معلم اظهار داشت: چنین نیست که هر کس قوت حافظه و انبار کردن و تحویل دادن اصطلاحات و محفوظات علمى و ادبى را به دست آورد و آنها را به فراگیران انتقال داد، معلم است و منزل و مقام معنوى و شایستگى‏ هاى روحانى را به خویش اختصاص داده است، دانش اکتسابى اگر با ایمان، درست کردارى و راست گفتارى حکیمانه مقرون نباشد نه تنها سرچشمه هدایت و رشد نخواهد بود بلکه مایه ضلالت است.

مقصود و هدف اسلام از تحصیل علم و معارف، علوم اکتسابى که در مدرسه و نزد معلمان و استادان یاد مى ‏گیرند نیست و این آیین، چنین دانشى را براى سعادت بشر کافى نمى ‏داند بلکه غرض عالى ‏ترى دارد و آن عبارت از تربیت اخلاق، رشد معنوى و معرفت حقیقى است که روح و روان آدمى را به فضایل و کمالات عالى آراسته کند.

آن علمى که بر عبادت خداوند رحجان دارد و عالمش وارث انبیاست و مداد فضلش از خون شهیدان برتر است، یاد دادن و فرا گرفتن تعدادى تعاریف و فورمول‏ هاى خشک فیزیک و ریاضى و انباشتن حافظه از چند واژه تازه و مباهات کردن به آنها نیست، عده‏ اى این دانسته ‏ها را که اثرى بر فکر و ذهنشان هم ندارد و صرفاً چون بسته هایى در انبار مغز جا داده ‏اند مایه تکبّر، سرمایه خودنمایى، خودستایى و فضل فروشى قرار مى‏دهند و جاهلانه مى‏گویند ما مدرک بالا هم داریم! در حالى که درک پایین‏ ترى دارند، علمى که مقصودش تحصیل امور دنیوى، ریاست‏ طلبى و صدرنشینى کاذب و فخر فروشى بر مردمان جامعه باشد در واقع علم نیست، بلکه جهالتى است در پوستین علم و دارنده ‏اش جاهل عالم نماست چنانچه مرحوم سعدی گفت: "علم چندان که بیشتر خوانی، چون عمل در تو نیست، نادانی".

علم حقیقى باید سرمایه عمل و مایه صفاى روح و روشنایى ضمیر باشد و تیرگى‏ هاى دل و جان را زایل کند، خیر و برکت و صلاح و نیکى به همراه دارد و نفاق، بخل و حسد را محو مى‏ سازد و صاحبش را فروتن و عارى از هرگونه عجب، داعیه دارى، گزافه گویى و لاف زدن و خود ستایى مى‏ نماید.

معلم باید دانشى را تحصیل کند و به دانش ‏آموزان بیاموزد که مایه آمادگى، آرامش درون، سکینه قلب و سبکبارى روح شود تا شایسته این شغل مقدس و لیاقت این مقام و منزلت عالى را داشته باشد و جا دارد که معلمان راستین به شغل شریف خود دلگرم باشند و از این که در خور چنین جایگاهى شده ‏اند بر خود ببالند و خداوند عالم را از این بابت سپاسگزار باشند و روز به روز بر اهتمام خود براى تعالى و ترقى بیفزایند.
------------------